Ελληνικές λέξεις και τοπωνύμια σημιτικής προέλευσης

[Adminović]

Θα ξεκινήσουμε από τα πανάρχαια τοπωνύμια και λέξεις.


Σύμφωνα με τα ετυμολογικά λεξικά, η λέξη «χρυσός» είναι δάvειο σημιτικής προελεύσεως. Πράγματι, ενώ η λέξη hara στην αραμαϊκή σημαίνει κίτριvo, οι παραλλαγές της hurasu στην ασσυριακή, charuts στην εβραϊκή, hrs στην oυγκαριτική κ.ά. χρησιμοποιούνται για το όνομα του πολύτιμου μετάλλου.

χιτών < αρχαία ελληνική < σημιτική *kittan < ακκαδική kitû / kita’um (λινάρι, λινός)

Επιπλεόν, μετά τον χιτώνα, που απαντά ήδη στην μυκηναϊκή, βρίσκουμε δύο ανάλογους όρους, βύσσος και σίνδων «κατηγορία πολύ λεπτού λινού», οι οποίοι δηλώνουν επίσης αντικείμενα (ταινίες, πέπλα, κουρτίνες) ή ενδύματα κατασκευασμένα με το υλικό αυτό. Οι δύο ελληνικοί τύποι αναπαράγουν τις σημιτικές τους πηγές. Το ένα μαρτυρείται στην ακκαδική ως busu, στην ουγκαριτική και στη φοινικική ως bs και στην εβραϊκή ως bus, ενώ το άλλο στην ακκαδική ως saddinu και στην εβραϊκή ως sadin με την ίδια σημασία. Όπως ο χιτών, οι δύο αυτοί όροι θα πάρουν άλλες σημασίες στη συνέχεια.

Για τα πιο χοντρά υφάσματα, θα αναφέρουμε δύο περιπτώσεις δανείων: το πρώτο, σάκκος, που σήμαινε αρχικά «χοντρό ύφασμα από κατσικίσιο μαλλί» χρησιμοποιούνταν ευρύτερα ως όνομα για διάφορα είδη σάκων (σάκος για προμήθειες, σάκος των αθλητών, σάκος για τη διήθηση του κρασιού κλπ.) Στο τέλος θα πάρει την γενική σημασία «σάκος». Η λέξη αυτή, που η χρήση της γενικεύτηκε, μπήκε στην ελληνική ως ειδικός όρος και αντιστοιχεί στους σημιτικούς τύπους με την ίδια σημασία, στο ακκαδικό saqqu και στο εβραϊκό saq. Είναι θεμιτό να υποτεθεί ένας φοινικικός τύπος *sqq, που θα πρέπει να ήταν άμεση πηγή δανεισμού για την ελληνική.

...

Για παράδειγμα η λέξη κάδος, που σήμαινε αρχικά «δοχείο για κρασί σε σχήμα αμφορέα» και που μαρτυρείται ήδη στις αρχαϊκές κυπριακές επιγραφές, προέρχεται από το σημιτικό kd «δοχείο, μέτρο».

...

Μεταξύ αυτών οι δύο γνωστές μονάδες που δηλώνουν το βάρος αλά και το νόμισμα, η μνα και ο σίγλος. Οι λέξεις αυτές αναπαράγουν αντίστοιχα τους όρους manu (ακκαδική), mn (ουγκαριτική) ή maneh (εβραϊκή) – προέρχονται από μια ρίζα που σημαίνει «αριθμώ» -, και seqlu (ακκαδική), tql(ουγκαριτική), seqel (εβραϊκή), που ανάγονται στη ρίζα tql «ζυγίζω».

....

Η σημιτική προέλευση του όρου ἀρραβών «καπάρο, εγγύηση», ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 4ο αιώνα π.Χ., δεν μπορεί να αμφισβητηθεί: κατεξοχήν τεχνικός όρος, χρησιμοποιείται ήδη στις παλαιοασσυριακές πινακίδες της Καππαδοκίας (20ός-18ος αιώνας), με τη μορφή erubatu «κινητό ενέχυρο». Στην ουγκαριτική, ο όρος ‘rbn έχει την ίδια σημασία, αλλά σημαίνει επιπλεόν «εγγύηση παρουσίας», ενώ το εβραϊκό erabon σημαίνει επίσης «χρηματική εγγύηση».

Πρόκειται για τη λέξη δέλτος που πέρασε στην ελληνική με τη σημασία της «πινακίδας για γράψιμο», ανεξάρτητα από τη μορφή και το υλικό της. Μαρτυρείται καταρχάς στον Ηρόδοτο, όπου απαντά ήδη το υποκοριστικό της, δελτίον, στην έκφραση δελτίον δίπτυχον, που σήμαινε «δύο πινακίδες ενωμένες με κρίκους», αλλά η λέξη πρέπει να μπήκε στην ελληνική πολύ νωρίτερα [...] Η λέξη αυτή αναπαράγει τον σημιτικό τύπο dlt, του οποίου η πρώτη σημασία είναι «πορτόφυλλο» και κατόπιν «πινακίδα». Στον πληθυντικό το εβραϊκό delet σημαίνει επίσης «στήλες γραφής».

[Adminović]

Η πανάρχαια λέξη – ονομασία ΛΑΡΙΣΑ, της οποίας αναζητάμε την προέλευση, είναι πιθανώς σημιτικής καταγωγής και ειδικότερα της φοινικικής διαλέκτου που μιλιόταν στα ανατολικά παράλια της Μεσογείου κατά τη Μεσοελλαδική εποχή, δηλαδή στις αρχές της 2ης π.Χ. χιλιετίας.

[...]

Στη λέξη ΛΑΡΙΣΑ λοιπόν το πρώτο αρχικό γράμμα Λ είναι το λείψανο που απόμεινε από το σημιτικό άρθρο αλ ή ελ, ηλ, υλ και ουλ. Όλες αυτές τις προφορές είχε το άρθρο που γραφόταν με ένα έλεφ και ένα λάμεδ. Λάρισα επομένως είναι η λ’Αρισα.

Επίσης στην ελληνική υπάρχει ένα μόνο σίγμα, ενώ στις σημιτικές γλώσσες περισσότερα.

Την ίδια λοιπόν λέξη μπορούμε να γράψουμε και λ’Αριch-α και λ’Αρισ-α.

Οι πιθανές σημασίες

1. Κατά την πρώτη γραφή λ’Αριch-α σήμαινε κατοικία με στέγη, ανάκτορο, θρόνος βασιλικός και θρόνος του θεού, μέγα αξίωμα. Από παλαιοτάτους χρόνους η κατεξοχήν ιερή πόλη των Αράβων ειδωλολατρών και μετέπειτα των Μουσουλμάνων, η Μέκκα, έφερε και φέρει ακόμα σήμερα τον ποιητικό τίτλο της: λ’Αριch-α, δηλαδή της παλαιάς πρωτεύουσας ή του θρόνου του θεού, ένεκα της ύπαρξης αρχαίων ναών, ανακτόρων και μεγάρων.

2. Κατά τη δεύτερη γραφή λ’Αρισ-α σήμαινε αυλή, πλατεία περιτειχισμένη, μέρος περίφραχτο, οχυρωμένο, φρούριο, ακρόπολη, προμαχώνας. Οι σημασίες αυτές είναι φανερό ότι ταιριάζουν απόλυτα στην ακρόπολη του υστεροελλα­δικού Άργους (2στ). Στην περίπτωση αυτή ανήκουν επίσης οι ονομασίες των πόλεων, 2β, 2γ, 2ε.

3. Υπάρχει βέβαια μια τρίτη λέξη λ’ Αρσάμ που και αυτή περιλήφθηκε στην ελληνική ως Λάρισα. Λαρσάμ σήμαινε ιδιαίτερα τα ανάκτορα, την ακρόπολη που κείται πάνω σε ύψωμα ή λοφίσκο από χώμα, τεχνητό ή φυσικό, που βρίσκεται μέσα σε πεδιάδα και δεσπόζει στο χώρο, που είναι ορατή στον ορίζοντα από μεγάλη απόσταση και από πολλές διευθύνσεις.

Η λέξη απευθυνόταν και εφαρμοζόταν ειδικότερα σε χώρες πεδινές που τις διέσχιζαν μεγάλοι σε πλάτος ποταμοί, οι λεγόμενες ποταμόχωστες. Απόδειξη είναι ότι τα ονόματα Λαρσάμ και αΛ-αρσhάμ της Μεσοποταμίας οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς (Ξενοφών κ.ά.) μετέγραφαν σε Λάρισες, με αποβολή του τελικού γράμματος μι, πράγμα συνηθισμένο στην αρχαία και νεότερη ελληνική γλώσσα.

Ο Στράβων ειδικότερα γράφοντας για τη Θεσσαλική, Αιολική και Εφεσία Λάρισα ομολογεί ότι: «ποταμόχωστον την χώραν έσχον» (σημ. 5). Από τα γραφό­μενα αυτά είναι εύκολο το συμπέρασμα ότι σε αυτή την περίπτωση περιλαμβά­νονται οι ονομασίες των ποταμόχωστων πόλεων 2α, 2ζ, 2η, 2θ, 2ια αλλά και η αργειακή ακρόπολη (2στ).

[Adminović]

2. Η ΚΤΙΣΗ ΚΑΙ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΔΜΕΙΑΣ Ή ΘΗΒΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ο Παυσανίας στα «Βοιωτικά» αναφέρει ότι αρχικά η «Θηβαίδα» λεγόταν Ωγυγία και οι πρώτοι κάτοικοί της ήταν οι ‘Εκτηνες, των οποίων ο βασιλιά τους με το όνομα Ώγυγος ήταν αυτόχθων. Μετά οι κάτοικοι αυτοί αφανίστηκαν από επιδημία και ήρθαν και κατοίκησαν εκεί οι βοιωτικές φυλές με το όνομα Ύαντες και οι ‘Αονες, τους οποίους ήρθε και κατάκτησε μετά ο Κάδμος με Φοίνικες. Ο Κάδμος, σύμφωνα με το Πάριο Χρονικό, ήρθε στη Βοιωτία και έκτισε την Καδμεία ή άλλως Θήβα της Ελλάδος το έτος 1255 πριν από το Διόγνητο = το 1519 π.Χ. «Καδμείοι ή Θηβαίοι» ονομάζονταν ο λαός και ο στρατός του Κάδμου που ήρθε και εγκαταστάθηκε στη Βοιωτία της Ελλάδος, και αυτό, επειδή από τη μια ήρθαν με αρχηγό τον Κάδμο και από την άλλη κατάγονταν από τη Θήβα της Αιγύπτου. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Α, 2) οι Καδμείοι ή Θηβαίοι στην πραγματικότητα κατάγονταν από την Ερυθρά Θάλασσα, οι οποίοι αρχικά μετανάστευσαν στην Αίγυπτο, όπου έκτισαν τη Θήβα της Αιγύπτου. Από εκεί κάποια στιγμή, όταν τους έδιωξαν οι Αιγύπτιοι, πήγαν με αρχηγό τον Αγήνορα και εγκαταστάθηκαν στη Φοινίκη της Ασίας, απ’ όπου και η ονομασία τους Φοίνικες. Μετά από εκεί ένα μέρος από αυτούς με αρχηγό τον Κάδμο πήγε και κατέλαβαν τη Βοιωτία, όπου έκτισαν την πόλη Καδμεία ή Θήβα, την οποία ονόμασαν έτσι από τον αρχηγό τους τον Κάδμο και τον τόπο που γεννήθηκε ή απ’ οπου ήρθαν οι Καδείοι, τη Θήβα της Αιγύπτου.

[Adminović]

Αστυπάλαια: πρόκειται για αρχαίο όνομα, που έχει πιθανόν φοινικική προέλευση με τη σημασία «χαμηλός τόπος», επειδή σ’ αυτό το νησί υπάρχει ένας χαμηλός ισθμός που συνδέει τα δύο τμήματά του. Λιγότερο πιθανή θεωρείται η άποψη ότι το όνομα αυτό είναι σύνθετο από τις λέξεις άστυ (= πόλη) + παλαιός, επειδή οι πρώτοι Έλληνες άποικοι βρήκαν στο νησί την παρουσία ενός παλαιότερου φοινικικού συνοικισμού.

Ιθάκη: πρόκειται για αρχαίο όνομα, που προέρχεται πιθανόν είτε α) από το φοινικικό όνομα Utica (= αποικία) είτε β) από το αρχαίο όνομα Ίθαξ, γενική του Ίθακος, προσωνυμία του Προμηθέα, το οποίο έχει πελασγική προέλευση.

Κάσος: πρόκειται για αρχαίο όνομα, που προήλθε πιθανόν από τη φοινικική λέξη ikash (= αφρός).

Σαλαμίνα: προέρχεται από το αρχαίο όνομα Σαλαμίς, αιτιατική Σαλαμίνα, που προήλθε πιθανόν από τη φοινικική λέξη salam (= ειρήνη).

Σύρος: πρόκειται για ελληνιστικό όνομα, που προήλθε από το φοινικικό όνομα Sur, το οποίο σημαίνει «βράχος, πέτρα» (αποτελούσε το φοινικικό όνομα και της αρχαίας πόλης Τύρος στη Φοινίκη).

[Adminović]

Η άποψη του Στεφάνου του Βυζαντίου, που αναφέρει ότι τα Κύθηρα πήραν την ονομασία τους από τον πρώτο τους οικιστή, τον Κύθηρο από τη Φοινίκη, οδηγεί σε φοινικική προέλευση του ονόματος.

[....]

Εκείνο που φαίνεται να είναι ακριβές και συσχετίζει άμεσα τα Κύθηρα με τους Φοίνικες, είναι ότι αυτοί έφεραν στο νησί την τέχνη της κατεργασίας της Πορφύρας, ενός κοχυλιού από το οποίο έβγαινε το βαθύ κόκκινο χρώμα, που χρησιμοποιείται στα βασιλικά ενδύματα και από το οποίο τα Κύθηρα πήραν την ονομασία Πορφυρίς ή Πορφυρούσα.
Η ύπαρξη από την αρχαιότητα του τοπωνυμίου Φοινικούς στο νησί, όπου τοποθετείται και το λιμάνι των Κυθήρων κατά τα αρχαία χρόνια, τοπωνύμιο που δεν έχει ταυτισθεί με βεβαιότητα, πιστεύεται όμως ότι ήταν ο σημερινός Αβλέμονας ή το Διακόφτι, καθώς και η τοποθεσία Φοινικίες στα δυτικά δείχνουν τη βέβαιη φοινικική παρουσία, κατάλοιπο της οποίας πρέπει να θεωρούνται τα τοπωνυμία αυτά.

[Adminović]

Το βυβλίον ή βιβλίον είναι υποκοριστικό του ουσιαστικού βύβλος ή βίβλος, το οποίο στην αρχαιότητα αναφερόταν στο φυτό πάπυρος, ή στον ρόλο (κύλινδρο) του παπύρου, ή σε μια λωρίδα ή ταινία παπύρου, δηλαδή στο υλικό πάνω στο οποίο έγραφαν οι αρχαίοι. Η λέξη προέρχεται (όπως ισχυρίζονται οι περισσότεροι μελετητές) από το όνομα της φοινικικής πόλεως Βύβλος (τοποθεσία στο σημερινό Λίβανο), από την οποία εισαγόταν στις ελληνικές πόλεις ο κατεργασμένος πάπυρος.

Η λέξη χρησιμοποιείται ευρύτερα από το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. και καθιερώνεται κατά τον 4ο αιώνα, όπως μαρτυρείται από τα κείμενα του Αριστοφάνη, του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα, του Αριστοτέλη και άλλων αρχαίων συγγραφέων. Χαρακτηριστική είναι η μνεία της στην πλατωνική Απολογία (26d-26e) του Σωκράτη στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. (βλ. τα παρακείμενα αποσπάσματα από την αρχαία ελληνική γραμματεία).

Οι λέξεις βίβλος και βιβλίον αναφέρονται πρωτίστως σε έργα γραμμένα πάνω σε πάπυρο και αποδίδουν δύο διαφορετικά πράγματα: α) τη μορφή του κυλίνδρου (Blanck 1994, 100-113) κατά την κλασική αρχαιότητα, την ελληνιστική εποχή και τη ρωμαϊκή περίοδο και β) τη μορφή του κώδικα που εμφανίστηκε στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους και, παρά τις αλλαγές στους αιώνες που ακολούθησαν, παραμένει ουσιαστικά η ίδια έως σήμερα.

[Adminović]

Το όνομα Ευρώπη είναι συνδεδεμένο -από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας – με την πριγκίπισσα Ευρώπη που, σύμφωνα με τη μυθολογία, την είχε απαγάγει ο Δίας.

Ωστόσο, νεότερες έρευνες δείχνουν πως η λέξη αυτή προέρχεται από τη σημιτική λέξη ereb/ερεμπ, δηλαδή, «χώρα της εσπέρας/εσπερία». Η προέλευση του ονόματος Ασία είναι επίσης αβέβαιη, αλλά ίσως προέρχεται από τη σημιτική λέξη asu, δηλαδή «ανατολή».