Η Γεωγραφία του Αθανασίου Ψαλίδα: Αλβανία/ΑρβανιτιάΗ «Ἀρβανιτιά» τον «παλαιὸν καιρὸν» ήταν διηρημένη σε δύο επαρχίες, «Ἰλλυρικόν καὶ Ἤπειρος». Παρακάτω αποκαλεί το «Ιλλυρικό» «Άνω/Βόρεια Αρβανιτιά» ή «Γκεγκαριά» και την «Ήπειρο» «Κάτω/Νότια Αρβανιτιά». Για τους Γκέγκηδες γράφει ότι «διαφέρουν πολύ» από τους «Ἠπειρώτας Ἀρβανίτας» κατά «τὸν ἱματισμόν καὶ κατὰ τὸ ἀνάστημα καὶ κατὰ τὸν ὀργανισμὸν καὶ κατὰ τὸ πνεῦμα, καὶ κατὰ τὴν γλῶσσαν ἐπειδή ἡ γλῶσσα τοὺς ἰδιωτίζει καὶ ὁ ἰδιωτισμὸς τοῦτος ἐπαινεῖται ἀπὸ τοὺς πολλοὺς Ἀρβανίτας τοὺς λοιπούς.»
Ο Ψαλίδας χωρίζει έτσι την Ήπειρο και το Ιλλυρικό, ώστε το Αργυρόκαστρο ανήκει στην Ἠπειρο, αλλά το Μπεράτι και η Αχρίδα στο Ιλλυρικό, το οποίο εκτείνει βορείως ως την Podgorica (Μπογδορίτζα) του Μαυροβουνίου. Ενώ στο «Ιλλυρικό» δεν υπάρχουν ελληνόφωνοι (με την εξαίρεση του παραθαλασσίου χωριού Άρτα κοντά στην Απολλωνία), στη νότια Αρβανιτιά (Μεσημβρινὴ Ἀρβανητιά) «εὑρίσκονται καὶ Ἕλληνες ἐγκάτοικοι ἐπαρχίαις ὁλόκληραις … καὶ πολλὰ χωριά κατοικημένα ἀπὸ κουτσόβλαχους μάλιστα στὰ βουνά.»
Οι Αρβανίτες είναι γνωστοί ως καλοί στρατιώτες, αλλά είναι όλοι τους αμαθείς, άτεχνοι και φτωχότατοι. «Ἡ μόνη τέχνη τοὺς εἶναι τὸ ντουφέκι, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ἄτεχνα τὸ μεταχειρίζονται.» Είναι πνεύματα ζωηρά, ακαλλιέργητα και ανυπόταχτα από αμνημονεύτους αιώνας και δογματικά διαιρούνται σε μουσουλμάνους και χριστιανούς, ορθόδοξους και καθολικούς.
Στη συνέχεια ο Ψαλίδας περιγράφει με ιδιαίτερη λεπτομέρεια την περιοχή των Ιωαννίνων που ήτνα και η ιδιαίτερη πατρίδα του. Χωρίζει την περιοχή πέριξ των Ιωαννίνων σε τέσσερα μέρη:
Ανατολική/Μαλακάσι
Βόρειος/Ζαγόρι
Δυτική/Τζαρακοβίστα
Νότια/Κούρτιστα
Η πλειοψηφία των κατοίκων είναι Ρωμαίοι (ιδίως το νότιο και δυτικό μέρος που κατοικούνται «ἀπὸ μονάτους Ῥωμαίους» = «από αμιγείς Ρωμαίους»), αλλά στο βόρειο και ανατολικό μέρος υπάρχουν και πολλά χωριά που κατοικούνται «ἀπὸ κουτσόβλαχους» που, ενώ παραδοσιακά ήταν ποιμένες-κτηνοτρόφοι, την εποχή του Ψαλίδα είχαν εξελιχθεί σε αξιόλογους «χρυσικούς και πραγματευτάδες» και αγωνίζονταν να ιδρύσουν «ελληνομουσεία» στα χωριά τους. Για τους Βλάχους ο Ψαλίδας σημειώνει πως παρά την πρόοδό τους «τὸ χαιρέκακον καὶ κακεντρεχὲς φυσικὸν τοῦ γένους των ἕως τῆν σήμερον δὲν τὸ ἄλλαξαν μάλιστα καὶ τὸ ἀπατηλὸν καὶ δόλιον».
Για τους Ζαγορίταις γράφει πως, ενώ παραδοσιακά ήταν «λωποδῦται (κλιτζοτάδες) καὶ λωποδῦται λωποδυτῶν», σήμερα και αυτοί ακόμα έχουν εκπολιτιστεί και αγωνίζονται να ιδρύσουν σχολεία στα μεγαλύτερα χωριά τους.
Η Πάργα κατοικείται «ἀπὸ μόνους Ῥωμαίους», τα χωριά γύρω απ΄την Χειμάρρα «εἶναι ὅλο Ῥωμαῖοι χριστιανοί» και η περιοχή της Δροπόλεως κατοικείται «σχεδὸν ὅλη ἀπὸ Ῥωμαίους».
Παραδίπλα είναι «τὸ Ἄρμπρι, ὅπου καὶ Ἄρβανο λέγεται», όπου βρίσκεται το Τεπελένι που είναι «πατρίδα τοῦ Βεζῆρ Ἀλή Πασιά.» Όταν ο Αλή πασάς κατεχάλασε «διὰ τὴν ἡσυχίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους» (!) τα κλεφτοχώρια Χόρμοβο (Αρβάνου/Αρμπρί) και Μαλέσιοβο (Ζαγορίου) και έτσι «ἡσύχασεν ὁ τόπος!»
Η Πρεμετή έχει περισσότερους Τουρκόγυφτους και λιγότερους Αρβανίτες (που είναι χριστιανοί και τούρκοι).
https://smerdaleos.wordpress.com/2021/0 ... ου-ψαλίδα/
.gif "Laughing")
και κατά τα λεγόµενα των κατοίκων του Αργυροκάστρου στη θέση που ιδρύθηκε ο τεκές Χαϊδερίε ήταν πρωτύτερα εκκλησία αφιερωµένη στον Προφήτη Ηλία. 
Οι ίδιοι οι κάτοικοι άλλαξαν θρησκεία.